سير تکاملى هنر ايرانى را در ريشه حوادث تاريخى اين کشور مى توان يافت. بنظر مى رسد که آب و هواى متفاوت ايران اثر خود را بر ساکنان اوليه اين سرزمين در پيدايش هنرهاى گوناگون در دوره هاى تاريخى گوناگون داشته است. کوهها , صحراها و پديده طبيعى ايران هستند که از ميان آنها دسته هاى هنرى گوناگون زمانهاى قديم به پا خواسته اند فلات ايران باقيمانده کوهاى قديمى محل سکناى آريانهاى اوليه به قدمت ده هزار سال پيشين بوده است.

خانه ها قدمتى بين 6 تا 8 هزار سال دارند. بقاياى اين آثار در دو دامنه کوه ايران با سلسله جبال البرز و زاگرس قرار دارند حفارى هاى باستان شناسان در اين دو منطقه ,‌ آثار هنرى بسيار مهمى مشتمل بر نقاشى هاى غارنشينان , لوازم خانه و ابزار فلزى , سفالى ابزار جنگى مى باشد.

کوههاى زاگرس مرکز عشاير گوناگون بوده است. بدون شک بيشتر عناصر فلزى هزاره دوم که امروزه مشهود هستند در نواحى لرستان بوده است مقادير متنابهى از اين آثار در موزه فرهنگى باستانى لرستان در معرض ديد قرار دارد ديگر منطقه کوهستانى ايران که در تاريخ هنر ايران بسيار مهم مى باشد و آثار هنرى بسيار مهمى در دامنه آن پيدا شده ؛ سلسله جبال البرز مى باشد. دامنه شمالى اين رشته کوه , مازندران و گيلان , محل سکناى نژادهاى قديم ايران مى باشد.

ظروف فلزى اوليه از جنس مارليک در تپه اى به همين نام در رودبار در منطقه گيلان , متعلق به سه هزار سال قبل از ميلاد مسيح مى باشد. اين ظروف که از طلا و نقره و فلز ساخته و آراسته شده اند , معرف نژادى هستند که باستان شناسان اعتقاد دارند که با گروه هند و اروپايى – مستقر در فلات ايران , امپراطورى قدرتمند مادها را در اول هزار قبل از ميلاد پايه گذارى کردند.

در کناره انتهايى صحراى ايران نزديک کاشان – در ناحيه اى بنام سيالک , ردپاى اوليه ساکن در نواحى مرکزى ايران پيدا شده است سيالکها وسايل خود را از سنگ مى ساختند و به تدريج از سنگ تيز استفاده کردند. ذوق هنرى اين مردم در کنده کارى هاى روى استخوان که براى اولين بار انجام شده , نمايان است.

در ابتداى اولين هزاره قبل از مسيح , تفاوت زيادى بين تمدن شمال غربى مثل قفقاز و نواحى شرقى آناتولى وجود داشت اين دوره فرهنگى بعنوان تمدن اورارتو شناخته مى شود. تحقيقات باستان شناسى در اين زمينه , در نواحى مانند آذربايجان , اصفهان , شيراز و حومه تهران , شامل قلعه ها و استحکامات اين تمدن , و آثار هنرى ارزشمندى مى باشد. يکى از قديمى ترين آثار , اورارتو ؛ باقيمانده قلعه بسطام در اطراف درياچه اورميه در غرب آذربايجان شامل اتاقها , سرلاب ها , برج نگهبانى , و مغازه ها و ساير قسمتها مى باشد. دو آسياب آبى نيز که با آب رودخانه نزديک کار مى کردند , کشف شده است.

در حفارى هاى اين قلعه تاريخى کردبندهايى , حلقه هاى شيشه اى , مهرهاى سفالى , و وسايل سفالى و جنگ افزارهاى از سنگ هاى ريز سمبل ساکنين شمال غربى ايران بدست آمده است. مهمترين اثر کشف شده در اين قلعه ؛ کتيبه بارست خط هيروگليف است ,‌که نشان مى دهد تمدن اورارتو داراى حروف نوشتارى ويژه اى بوده اند.

نکته جالبى که در مطالعه هنر ايرانى بنظر مى رسد اين است که , هنر ايران مستقل از مکان و زمان پيدايش منعکس کننده روحيه و تمايلات ايرانى ها مى باشد نکته ديگرى که بنظر مى رسد, تنوع آثار هنرى است اين امر نشان مى دهد ايرانيان باستان , در مناطق مختلف مهارت هاى بالايى داشته اند.

معمارى در زمانهاى مختلف از ابتداى عصر امپراطورى مادها از شکوه و عظمت بالايى برخوردار بوده و رو به پيشرفت گذاشت. در اواخر اين مرحله تاريخى , معمارى دوره اسلامى با تجهيزات و سليقه اى به شيوه ساسانيان , از چنان جلوه اى برخوردار بود که در دنيا کم نظير مى باشد. در همان زمان هنرمندان مسلمان ايرانى , طاق ها , دست نوشته هاى تزئينى و طرحهاى رنگى بسيار متنوع باشکوهى در مناطق مذهبى ساخته و ايجاد کردند. پيشرفت ساير هنرها مانند کارهاى فلزى , منسوجات , کارهاى شيشه اى , نقاشى , سفالگرى و ساير اثار هنرى – ملى ايران , مدت زمانى به طول انجاميد. گاهى اتفاقات تاريخى , جنگ , پيروزى , هجوم بيگانگان , انزوال و فرمانروايى پادشاهان , اتفاقات طبيعى , خشکسالى , قحطى و زلزله اثر خود را بر سير و پيشرفت آثار هنرى بجاى گذاشت.
جداول تاريخى به شناخت تاريخ اتفاقات هنرى کشور , شکل گيرى , تحول و توسعه آنها کمک مى کند:

5 هزار سال قبل از مسيح ايرانيان که اين نسل که زمستانها و تابستانها کوچ مى کردند , شروع به ساخت خانه هاى سفالى کردند ابزارهاى سنگى پيشرفت کرده و با افزودن قسمت هايى از جنس استخوان تکميل شدند , وسايل خانه با رنگ هاى قرمز و مشکى رنگ شده و در آتش پخته مى شدند.

در طى 4000 سال قبل از مسيح ساکنان زاگرس دهکده ها را ساخته و به تدريج بصورت متراکم زندگى کردند و معمارى ايجاد شد. ابزارهاى جنگى در اين مناطق همچنان از سنگ بود ولى در پايان اين عصر شمشير و خنجرهاى فلزى , کتيبه ها با دست خط هاى اوليه ايلاهيس بوجود آمد

3000 سال قبل از ميلاد مسيح , سنگ سفيد , قير و انواع ديگر سنگ ها براى ساخت ابزار هنرى استفاده مى شد. ظروف سالى آبى تيره و زغالى رنگ رواج يافت. سلاحهاى فلزى در مناطق مختلف ايران مثل شوش و نهاوند استفاده شد و زيورهاى مختلفى از طلا , عقيق و لاجورد ساخته شد.

در دو هزار سال قبل از ميلاد مسيح , آمدن آريانها به فلات ايران مهمترين اتفاق بوده که در آن زمان هنر فلز به اوج اهميت خود رسيد ساخت سفالهاى نازک در نواحى البرز و همسايگانش گسترش يافت و ساختمانهاى مجللى با ديوارهاى آجرى يا آجر از سفال پخته شده , با نقاشى هايى با طرحهاى از انسانها و برجهاى فلکى , درختان و ساير شکلها تزئين گشت. شهرنشينى توسعه يافته و کنده کارهاى سنگى به مرحله اى رسيد که زيبايى به شوش بخشيد. در اين زمان , اقوامى مانند آريانها , مادها و پارس ها در زاگرس سکنى گزيدند.
در هزاره اول قبل از ميلاد: بدليل عدم دسترسى به اسناد باستانشناسى دوران سياه پيشينه تاريخى ناميده مى شود. يافته هاى جديد اطلاعاتى درباره اين دهه مى دهند. در اين زمان چوپانان و کشاورزان ثروتمندى در دامنه هاى البرز زندگى مى کردند و وسايل فلزى ارزشمند و آثار سفالگرى کنده کارى شده ارزشمندى داشتند.

در قرن 6 و 7 قبل از مسيح بدليل مهاجرت انبوه نژادهاى متفاوت به فلات ايران مانند سيتل , اوراتوس , مانيل , کاستيس , مادها و پارس و در نهايت ايجاد امپراطورى هخامنشى و بدليل سازمان دهى مرکزى ايران به دوران تاريخى وارد شد. از اين زمان به بعد مطالعات بصورت زمان بندى شده و طبقه بندى نگهدارى شده اند.
کتيبه هاى با دست خط هاى سه زبان , پارسى – ايلامى و آکادى از دوره هخامنشى بجاى مانده و مدارک ارزشمندى شکوه عظمت ايرانى را نشان مى دهند.

دوره هاى هنر بصرى ايران به صورت زير خلاصه مى شود.

هخامنشى 550 -350 قبل از مسيح : کارهاى ارزشمندى در معمارى و ساير هنرها در دوران هخامنشى ايجاد شد فرمانروايى هخامنشيان بعد از اشغال ايران توسط اسکندر مقدونى منقرض شد.
سلوکيان , پارتيان ها (312 – 91 قبل از مسيح) اولين سلجوقه پادشاهى سلوکيان را تأسيس کرده بعد از شکست سلوکيان , فرهاد دوم (129 قبل از ميلاد) امپراطورى پارتيان را تأسيس کرد و اين سلسله تا 224 ميلادى وجود داشت.
ساسانيان 642 – 224 ميلادى :

بسيارى آثار ارزشمند و گوناگون از اين عصر به جاى مانده که در تاريخ هنر ايران جايگاه بخصوصى دارد. انقراض آخرين پادشاه ساسانى (يزدگرد سوم) توسط هجوم عربها پايان اين عصر و آغاز تاريخ جديدى براى ايران بود.
اسلام آغازين (1000- 651 ميلادى)
داستان هنر در سالهاى عصر اسلام قابل توجه مى باشد. پس از ساير دوره هاى تاريخى , هنر اسلامى به نقطه اوج خود رسيد :
اين سالها عبارتند از :

عصر سلجوقيان 1157 – 1000 ميلادى
عصر مغول ها 1502 – 1370
عصر صفويان 1772 – 1491
و دوره جديد از سال 1772 ميلادى تاکنون

بختياري نشين جهت گذشتن از خاك ايران و اعزام نيروي كمكي به روسيه اقدام كند كه اگر موفق به اين كار مي شدند مي توانستند سرنوشت جنگ را تغيير بدهند و در روسيه به پيروزي بزرگينائل گردندانگليسي هاي مستقر در خوزستان و مناطق بختياري نشين كه چا ههاي نفت را در اختيار داشتند و از گروه متخاصم آلمان ها بودند تلاش مي كردند تا به هر نحو ممكن از پياده كردن نيروهاي آلماني در خلیج فارس ممانعت نمايند،اما چون نيروي نظامي در منطقه نداشتند ،ناچار بودند با حيله و تزوير مانع ورود آلماني ها گردند.آنها كه در نظر داشتند با راه

انداختن جنگ داخلي و ايجاد نا امني در منطقه مانع ورود نيرو هاي آلماني گردند ،حركات آنها را كاملا زير نظر داشتند و بلاخره موفق شدند بين نيروهاي علي مردان خان و نيرو هاي دولتي درگيري ايجاد كنند .آلمان ها در ابتداي امر با سران ايل چهار لنگ ارتباط برقرار نمودند .انتخاب علي مردان خان چهار لنگ براي آنها انتخاب خوبي بود چه علي مردان خان از نوادگان محمود صالح بود و در ميان ايل وندان از موقعيت سياسي و احترام فوق الهاد هاي برخوردار بود علاوه بر ان مادرش بي بي مريم معروف به سردار مريم نه تنها از هوش و ذكاوت و قدرت فرماندهي والاي برخوردار بود كه دختر حسينقلي خان دوركي نيز بود و مي توانست طوايف چهار لنگ و هفت لنگ را را در جهت خواسته هاي آلماني ها متحد كند . علي مردان خانعلي مردان خان با تدبير مادرش در منطقه چهار محال در منطقه سفيد دشت همايشي از سران طوايف هفت لنگ و چهار لنگ ترتيب داد .سران ايل هفت لنگ كه در واقع دايي هاي علي مردان خان بودند دعوت او را اجابت كرده راهي سفيد دشت شدند.

عمال رضاه شاه و جاسوسان انگليسي كه در ميان هفت لنگ ها رخنه كرده بودند و ا بختياري متضرر مي شدند سخت در تكاپو بودند تا مانع اين اتحاد شوند .سران طوايف هفت لنگ يكي پس از ديگري وارد و مورد اسقبال علي مردان خان واقع مي شدند .

در اين لحظه بهانه لازم به دست جاسوسان افتاد . علي مردان خان كه سخت مشغول استقبال تعدادي از سران تازه رسيده بود ،عده ديگري رسيدند و بدون آنكه از سوي علي مردان خانمورد استقبال واقع شوند وارد همايش شدند . جاسوسان اين مسئله را بهانه كرده و شروع به بزرگ نمايي كردند تا جايي كه موفق شدند به انه بقبولانند اين عمل علي مردان خان عمدي و به جهت بي حرمتي به آنها بوده است .تعدادي ديگري از يران هفت لنگ نيز با آنها همدردي نموده از همايش خارج شده از تعهدات خود سرباز زدند . فقط افراد قليلي از هفت لنگ ها كه با چهار لنگ نسبت خويشاوندي داشتند اعلام همبستگي كردند.

نقشه آلمان ها شكست خورده بود چه نيرو هاي علي مردان خان نمي توانستند تامين نيرو هاي آلماني را براي ورود به خاك ايران به عهده بگيرند . نيروهاي دولتي نيز با حمايت جاسوسان انگليسي از اين فرصت استفاده كرده و براي جلوگيري از هرگونه اتحاد مجدد علي مردان خان با طوايف هفت لنگ به مقابله او شتافتند.ايل چهار لنگ كه در مقابل عمل انجام شده قرار گرفته بودند با اراده اي تسخير ناپذير در روز مقرر بر عليه حكومت رضاهساه وارد جنگ گرديد . در منطقه سفيد دشت و اطراف قهفرخ جنگ ها ي شدیدي بین نظامي ها و بختياري ها بوقوع پيوست ارتش منفور پهلوي با وسايل نظامي مجهز و استراژيك خاص وارد ميدان جنگ گرديدند . ولي ايل وندان بختياري با عقب نشيني به مناطق كوهستاني وسايل موتوري مانند اسكورپين هاي نفر بر كه زره پوش بودند باز ماندند و بختياري ها جنگ ونبرد را به كوهستانهاي مركزي صعب العبور كشانيدند.

جنگ در كوهستانهاي صعب العبور براي نيرو هاي منظم دولتي در مقابل نيرو هاي نامنظم محلي به صلاح نبود چه آنكه هر شب مورد شبيخون واقع مي شدند و تعدادي تلفات مي دادند از اطراف جنگ فرسايشي به نفع آنان نبود چه ادامه جنگ باعث مي شد كه اقوام ديگر در گوشه وكنار مملكت سر به شورش بردارند و كار را از آنچه كه بود سخت تر مي نمود . جاسوسان انگليسي ،عمال نفوذي را واداشتند تا با دادن وعده و وعيد هاي رنگارنگ سران و كلانتران طرف دار علي مردان خان را از درگيري خارج ساخته و پشت او را خالي كنند.روز به روز از تعداد سپاه بختياري كاسته و علي مردان خان به عقب رانده مي شد تا اينكه جنگ به جنوب ايذه و شمال دزفول كشيده شد لشگر هاي اعزامي از كر مانشاه و همدان نيز از سمت غرب در مقابل علي مردان خان ظاهر گشتند و او را در محاصره كامل گرفتند . در اين هنگام رضاه شاه دست به نيرنگ زد و توسط مندني خان عموي علي مردان خان يك جلد كلام الله مجيد و امان نامه اي براي علي مردان خان فرستاده او را به تهران فرا خواند . متن امان نامه بدين شرح بود.

چون اوضاع داخلي مملكت دچار دخالت اشغالگران شرق و غرب قرار گرفته و جنگ جهاني دوم پايان پذيرفته است انگليس ها در جنوب و روس ها در شمال خيال هاي شومي مي پرورانند. شما علي مردان خان بختياري،طي مذاكراتي تشريف بياوريد تهران پايتخت و بين من وتو اين قرآن باشد و قسم ياد نموده ام با حضور آيت الله... كه پس از آمدن به تهران در امان هستيد ،و به شما برادر بزرگتر خطاب خواهم كرد.

علي مردان خان كه مسلماني متعهد و متدين و پايبند شريعت و آئين راستين اسلام بود ،باور نمود و همراه هيات نظامي به نام تيمسار شابختي با همراهان خود به تهران عازم گرديد. آن سفاك كه هميشه مردم مسلمان ايران زمين را با فريب و خدعه و نيرنگ از ميدان خارج نموده بود .آن سردار ملي را به محض رسيدن در بند گرفت . بعد از چند روز حبس درسلول هاي انفرادي به وي اعلام كردند وصيت نامه بنويسد. علي مردان خان كه مثل شيري در بند كه از بدقولي و بي بند وباري عقيدتي اين كافر كيش مطلع شده بود و مي ديد كه عليرغم آن سوگند ها چنين ناجوانمردانه با او رفتار مي نمايند. طبق روايت همراهان ،رضا قلدر را مورد نكوهش قرار داد و در حضور دژخيمان بي اصل و نسب بودن رضاشاه را دليل پيمان شكني هاي او قلمداد نمود.تا اينكه ساعت اعدام آن دلير مرد ملي و حماسه سراي خاك بختياري فرا رسيد . خواستند روي چشمانش را ببندند ولي او نپذيرفت و گفت:فقط صورتم را مورد هدف قرار ندهيد. آن شير زاگرس دلير مردانه جلوي جوخه جلاد كفر كيش منفور پهلوي ايستاد و شربت شهادت نوشيد . يادش زنده و روحش با ارواح طاهرين محشور باد.

خان گپُم كُشتي همو زن شاه بيد

هر كي خانُم كُشت كارس خطا بيد

چي كَلا پَرپَر كنم سر كوه فردون

اسمِ شاهنه كور كنم سي علي مردون

-در روستای ورکانه، لاشه سنگ‌های طوسی و قهوه‌ای حرف اول را می زنند. این سنگ‌ها با تابش نور آفتاب تصویری شبیه به اروپای دوره رنسانس را پدید می آورند

روستای ورکانه همدان با معماری سنگی اش، روستای رنسانسی ایران لقب گرفته است. روستایی که اگر در کوچه های آن قدم بزنید، می بینید که دیوارهایی از سنگ شما را احاطه کرده اند.

در روستای ورکانه، لاشه سنگ‌های طوسی و قهوه‌ای حرف اول را می زنند. این سنگ‌ها با تابش نور آفتاب تصویری شبیه به اروپای دوره رنسانس را پدید می آورند که با خانه های قدیمی و سنتی، ترکیب جالبی از معماری ایرانی و مصالح اروپایی به نظر می رسد.

روستای ورکانه یکی از شش روستای گردشگرپذیر همدان است که در شرق شهرستان همدان و در دامنه کوه قرار دارد و کوه‌های سرده در سه کیلومتری شمال شرقی، کوه سرخ بلاغ در سه کیلومتری جنوب غربی و کوه قره‌داغ در چهار کیلومتری شرق آن واقع شده اند. این روستا زادگاه پروفسور توفیق موسیوند، سازنده اولین قلب مصنوعی جهان است که در سال 1315 در ورکانه متولد شد.